سفری به دنیای اساطیر: اردیبهشت – برترین راستی و پاسدار آتش
اسطوره‌ها زبان رمزآلود فرهنگ‌اند؛ روایت‌هایی که از دل کهن‌ترین باورها برخاسته و برای ما تصویری از جهان‌بینی نیاکانمان می‌سازند. در میان امشاسپندان، اردیبهشت جایگاهی درخشان دارد: دومین یار اهورامزدا و تجسم «اشه‌وهیشته»، یعنی برترین راستی. او نگهبان نظم کیهانی و پاسدار آتش مقدس است؛ شعله‌ای که نه‌تنها جهان را روشن می‌کند، بلکه راه راستی را در دل انسان‌ها نیز آشکار می‌سازد.
سه هزار سال اول آفرینش
اردیبهشت: دومین امشاسپند
پس از آنکه وهومنه (بهمن) آفریده شد، اهورامزدا دومین فروغ ازلی را پدید آورد: اردیبهشت.
نام او در اوستایی «اشه‌وهیشته» است؛ «اشه» به معنای راستی و قانون جاوید، و «وهیشته» به معنای برترین. پس اردیبهشت یعنی «برترین راستی».
او داور میان راستی و دروغ است و ستون عدالت در هستی؛ همان نیرویی که باعث می‌شود جهان در توازن بماند. در کیهان‌شناسی زرتشتی، اگر اشه نبود، آفرینش به نابودی می‌رفت؛ اما با اشه، ستاره‌ها در مدار می‌چرخند، آب‌ها روان می‌شوند و زندگی در نظم جریان دارد.
نگهبان آتش و نماد روشنایی
اردیبهشت بیش از هر چیز با آتش شناخته می‌شود؛ نه تنها آتشی که هیزم را می‌سوزاند، بلکه فروغی مینوی و پاک‌کننده. در اوستا، آتش بارها «پسر اهورامزدا» خوانده شده است و اردیبهشت پاسدار این شعله‌ی مقدس به شمار می‌آید.
شعله‌ی آتش تجسم زمینی اشه است: ناپاکی را می‌زداید، راه را روشن می‌سازد و همواره رو به بالا می‌رود. به همین دلیل، آتش در آیین مزدیسنا میانجی میان انسان و خدا دانسته می‌شود و نیایش در برابر آن نشانه‌ی پیوند با نور و حقیقت است.
یاران اردیبهشت همچون آذر (ایزد آتش)، سروش (پاسدار وجدان) و ورهرام (ایزد پیروزی)، او را در نگاهبانی از راستی و شعله‌ی مقدس یاری می‌کنند.
اردیبهشتگان: جشن گل‌ها و راستی
جایگاه اردیبهشت تنها در مینوی نیست، بلکه در فرهنگ و گاه‌شماری ایرانی نیز حضور دارد.
ماه دوم سال «اردیبهشت» نام گرفته و روز سوم هر ماه نیز «اردیبهشت‌روز» خوانده می‌شود. هنگامی که روز و ماه بر هم منطبق شوند (سوم اردیبهشت‌ماه)، جشنی باشکوه برپا می‌شد: اردیبهشتگان.
در این روز، مردم لباس سفید – نماد پاکی – می‌پوشیدند، به آتشکده‌ها می‌رفتند و گل‌ها را گرامی می‌داشتند. این جشن به «جشن گل‌ها» نیز معروف بود، زیرا با شکوفایی طبیعت هم‌زمان می‌شد. گیاه مرزنگوش یا پونه‌ی کوهی به‌عنوان نماد اردیبهشت شناخته می‌شد و عطر آن یادآور پاکی و تازگی بود.
تقابل مینوی: اردیبهشت و ایندره
در برابر اردیبهشت، دیوی تاریک‌رو پدید آمد: ایندره (اندره). او نماد دروغ، آشوب و بی‌نظمی است و می‌کوشد شعله‌ی راستی را خاموش کند. اما اردیبهشت با نور جاویدان خویش، همواره در برابر او ایستاده است. این کشمکش، نبردی جاودانه میان حقیقت و دروغ است؛ نبردی که سرنوشت جهان و روان آدمیان را رقم می‌زند.
- پیوند با طبیعت: اردیبهشت پاسدار نظم طبیعی است؛ از تعادل شب و روز تا گردش فصل‌ها.
- در ادبیات و فرهنگ عامه: نام اردیبهشت به‌عنوان یکی از ماه‌های سال هنوز در فرهنگ ایرانی زنده است و بار معنایی پاکی و راستی را تداعی می‌کند.
- در آیین‌ها: جشن اردیبهشتگان نمونه‌ای از پیوند میان آیین‌های زرتشتی با احترام به طبیعت، روشنایی و عدالت است.
جمع‌بندی
اردیبهشت بیش از یک نام در تقویم یا یک شخصیت اساطیری است؛ او نماد نظم کیهانی، راستی مطلق و پاسدار آتش جاویدان است. داستان او یادآور این حقیقت است که هیچ دروغی پایدار نیست و روشنایی، حتی در تاریک‌ترین لحظه‌ها، راه را نشان می‌دهد.
شناخت اردیبهشت، دریچه‌ای است به جهان‌بینی ایرانیان باستان؛ جهانی که راستی، روشنایی و هماهنگی با طبیعت در آن برترین ارزش‌ها بود و امروز نیز همچنان الهام‌بخش ماست.
منابع
• تاریخ اساطیری ایران — دکتر ژاله آموزگار
• شناخت اساطیر ایران — جان هینلز
• گاه شماری و جشن های ایران باستان - هاشم رضی
سپاس که تا پایان این یادداشت همراه من بودید.
در پادکست سبو می کوشم قصه‌های کهن را به امروز بیاورم؛ جایی که هر روایت، نجوایی از تاریخ و هویت ماست.
مریم سالاری | روایت‌گر پادکست سبو.
در پلتفرم های زیر با پادکست سبو همراه باشید